منابع انساني يا به عبارت بهتر سرمايه‌هاي انساني از مهم‌ترين عوامل توليد در يك سازمان به شمار مي‌رود. نظرسنجي از مديران ارشد شركت‌هاي بزرگ و موفقي كه مجله معروف فورچون آن‌ها را فهرست مي‌كند، نشان مي‌دهد كه بزرگ‌ترين دليل شكست يا ناكامي مديران از ديدگاه اين مقامات، نداشتن مهارت‌هاي لازم در زمينه روابط انساني است .تحقيقاتي نيز از نوع پيمايشي انجام شده است كه نتايج آن نشان مي‌دهد مهارت يا مساله روابط انساني بالاترين اهميت را در سازمآن‌ها دارد. مديران با بهره‌گيري از اين مهارت و با استفاده از دانش و ساير منابع سازماني قادر به انگيزش كاركنان در جهت نيل به اهداف سازماني خواهند بود. بنابراين پرسش مطرح شده آن است كه عوامل موثر بر انگيزش كاركنان كدام است؟

در علوم اجتماعي برخلاف علوم تجربي نمي‌توان تاثير يك متغير را با ثابت نگه داشتن ساير متغيرها بر پديده‌اي بررسي كرد. بنابراين براي بررسي عوامل موثر بر انگيزه كاركنان نيز نمي‌توان به يك يا چند عامل اشاره كرد و لازم است تا در يك بررسي كلي از تمامي جهات مورد ارزيابي دقيق قرار گيرد.

«تعريف»

انگيزش در لغت به معناي انگيختن، تحريك و ترغيب كردن و انگيزه به معناي آنچه كه كسي را به كاري برانگيزد، هست پس انگيزش را مي‌توان نيرويي پيش برنده به شمار آورد. براي ايجاد انگيزش، لازم است كه نيازها شناسايي و در جهت تحقق آن‌ها تلاش شود. در يك سازمان توجه به ديد مشترك و انگيزش در فعاليت‌هاي درون سازماني اهميت بسيار دارد. چالش اصلي يك سازمان ايجاد تعادل ميان اهداف كلي و مشخص آن سازمان و ارزش‌هاي شخصي كاركنان است؛ بنابراين انگيزش محصول مشاركت و نتيجه رابطه متقابل (تعامل) فرد با موقعيتي است كه در آن قرار مي‌گيرد.

«عوامل موثر بر ايجاد انگيزه»

در يك بررسي كلي مي توان گفت: انگيزه زماني به وجود مي‌آيد كه در كاركنان احساس امنيت و ثبات شغلي، مشاركت و نقش موثر در سازمان و همچنين شادابي و نشاط وجود داشته باشد. هر يك از اين موارد نيز نتيجه عوامل فرد ديگري است كه به آن‌ها اشاره مي‌شود.

انگیزش بخشیدن به کارکنان آسان‌تر از آن است که یک چالش تلقی شود. برای انگیزش بخشیدن به کارکنان، کاری کنید که آن‌ها هر روز برای سرکارآمدن و گذراندن روز خود با یکدیگر هیجان زده باشند. در این راستا کافی است مراحل زیر را دنبال کنید:

در يك سازمان موفق اولين و مهم‌ترين ركن موفقيت را انتخاب صحيح و به جاي كاركنان مي‌دانند. امروزه نيروي كار توقعات بيشتري دارد و براي كار و زندگي مطلوب كاري اهميت خاصي قائل است. در نتيجه متخصصان امور نيروي انساني بايد مشاغل را طوري طراحي كنند كه كار در محيط سازمان براي كاركنان مطلوب و رضايت بخش باشد.

شغل مناسب براساس دانش، مهارت، تجربه، علاقه و خصوصيات و توان فردي در انجام يك وظيفه معين تبيين مي‌گردد و لازم است تفكيك شغلي برپايه توانايي‌هاي فردي باشد و تقسيم تخصصي كار صورت گيرد. حين به كارگيري مشاغل و مهارت‌هاي گوناگون نبايد از جريان صحيح اطلاعات نيز غافل ماند؛ چرا كه به تبادل اطلاعات مفيد سازماني كمك مي‌كند. به هنگام سازماندهي مجدد به عنوان حامل انگيزشي مهم در همسو نمودن كاركنان با اهداف كوتاه‌مدت و بلندمدت سازماني ياري مي‌رسانند.

عامل بعدي در ايجاد انگيزه، محرك‌هاي مادي است. يكي از چالش‌هاي مهم سازمان‌ها تحول روش‌هاي پاداش است كه مردم را بر مي‌انگيزد. هرچه فردي كمتر پول به دست آورد، اهميت مقدار حقوقش بيشتر مي‌شود. هرچه افراد پول بيشتر به دست آورند و بيشتر براي كاري كه انجام مي‌دهند دلسوزي كنند، اهميت نسبي پول برايشان كمتر مي‌شود و پول جايش را به قوه تشخيص براي نيل به هدف و آزادي عمل مي‌دهد. به همان اندازه كه رقابت بين افراد با صلاحيت شديدتر مي‌شود، مشوق‌هاي مادي به تنهايي نمي توانند افراد درستكار را جذب كنند.

براي كساني كه نگراني مادي ندارند، حس رفاه مهم تر از پول است و عواملي كه بر رفاه تاثير مي‌گذارند، عبارتند از: ارتباطات انساني، اعتماد متقابل، حس ارج نهاده شدن و احساس وجود عدالت. به علاوه، فرصت يادگيري مطالب جديد و درك استعداد شخصي به ايجاد حس مثبت در افراد كمك مي‌كند. مشوق‌هاي مثبتي هم كه نيازهاي معنوي و عاطفي افراد را تامین نمايند، موثرتر از انگيزانند‌ه‌هاي منفي به شكل تهديدها يا مجازات‌ها هستند.

سلامتي و نشاط از ديگر عوامل موثر بر ايجاد انگيزه هستند. هنگامي كه شخص احساس تندرستي و شادابي كند به آساني خسته نمي‌شود، كمتر بيمار مي‌گردد، فعاليت و كار براي وي شوق انگيز و فرح‌بخش مي‌شود و با انگيزه و شور وشوق مثبت به كار روي مي‌آورد. طبق بررسي‌هاي به عمل آمده، هزينه تامين تندرستي و شادابي كاركنان به جهت افزايش توان كاري و در نهايت سود شركت، از هزينه درمان بيماري‌ها و عدم سود ناشي ازسستي و رخوت كاركنان بيشتر نخواهد بود.

فضایی دلپذیر ایجاد کنید. کارکنان بخش بزرگی از زندگی خود را در دفتر کارشان سپری می‌کنند. بنابراین باید تلاش کنید محیط کاری تا حد امکان دوستانه و جذاب باشد. درجه حرارت مناسب اتاق کار در میزان کارآیی و عملکرد پرسنل تاثیر مستقیم دارد و انگیزش و تمرکز پرسنل را در بالاترین سطح ممکن نگاه می‌دارد. با استفاده از نورپردازی محیطی دلپذیر ایجاد کنید. اطمینان حاصل کنید که کارکنانتان از نور طبیعی کافی برخوردارند. می‌توانید از دیوارهای دفاتر کاری استفاده کنید. دیوارها فضایی بسیار عالی برای جلب نظر و بالا بردن انگیزه کاری کارکنان است. چند تابلوی چشم‌نواز به دیوارها بیاویزید. تابلو یا نقاشی‌هایی که تاثیر دل‌انگیزی در بیننده ایجاد می‌کنند. روزی را برای صرف صبحانه دسته‌جمعی در هفته تعیین کنید. از این طریق کارکنان به موقع به محل کار آمده و زمان بیشتری را در دفتر سپری می‌کنند.

يكي ديگر از مسائل مهم در ترغيب و تشويق كاركنان به ارائه كار بهتر و ايجاد انگيزه در آنان، شيوه‌هاي ترفيع شغلي و سازماني است كه اغلب بر پايه ارشديت است. مطالعات نشان مي‌دهد ترفيعاتي كه بر مبناي ملاحظاتي غير از توانايي و لياقت است، اغلب به نتايجي نادرست مي‌انجامد. براي كساني كه به ويژه در رده مديريت هستند، مهم است كه از توانايي‌هاي واقعي خود آگاه باشند و كارهايي را بپذيرند كه با آن توانايي‌ها سازگار باشند. اين رازي است كه اشتغال را دلپذير و خشنود‌كننده مي‌سازد و كارايي فرد را در سازمان افزايش مي‌دهد. به عنوان يك كارمند نيز كاميابي در وظايف شغلي از راه كوشش آگاهانه و با جديت به دست مي‌آيد. مهم آن است كه در هر مرحله شغلي توانمندي‌ها و شايستگي‌ها به درستي اندازه‌گيري شده و راه‌هاي پيشرفت آن‌ها بررسي و دنبال شود، در اين راه بايد قابليت‌ها از طريق ارزيابي و نتيجه‌گيري افزايش پيدا كند.

ویژگی‌های شخصیتی کارمندانتان را شناسایی کنید. اگر کارمندی کاری را به‌طور کاملا مشخصی خوب انجام می‌دهد، باید او را از اینکه به‌طور ویژه‌ای می‌درخشد آگاه سازید. اگر یکی از کارمندان یک کار استثنایی انجام داد، مانند جذب یک مشتری مهم، او را مورد ستایش قرار دهید. شناسایی تلاش‌های فردی کارکنان بسیار مهم است. اما دقت کنید هر بار از افراد مشخصی تقدیر نکنید که این امر منجر به کاهش انگیزه سایر کارمندان خواهد شد.

کارکنان را به‌عنوان یک گروه شناسایی کنید. قدردانی خود را از تلاش‌های تیم کاری همواره نشان دهید تا منجر به سختکوشی بالاتر تیم شود. جلسه‌ای با حضور تمامی کارکنان ترتیب دهید و تاثیر تلاش تیمی کارکنانتان را (حتی‌الامکان با عدد و رقم) در دستیابی به اهداف سازمان بیان دارید.

اگر فکر می‌کنید هنوز نیاز به بهبود وجود دارد، با کارمندان صادق باشید. اما بر این تمرکز کنید که بیش از آنکه بازخورد منفی بدهید آن‌ها را مورد ستایش قرار دهید.

سختکوشی کارکنان را پاداش دهید. تنظیم یک سیستم پاداش راهی عالی برای انگیزش بخشیدن به کارکنان است. شاید تصور شود به جز پاداش نقدی به‌گونه‌ای دیگر نمی‌توان از عملکرد کارکنان تقدیر کرد، اما گاهی اثربخشی یک هدیه کوچک نظیر بلیت سینما برای کارمند و خانواده‌اش، به مراتب از پاداش‌های نقدی بیشتر است.

مرخصی ساعتی جایزه بدهید. اجازه دهید یک روز در هفته به انتخاب خود ۳۰ دقیقه زودتر به خانه رفته یا دیرتر به محل کار بیاید.

رویداد‌های سازمانی بسازید. وجود روزهای خاص در تقویم شرکت، سبب می‌شود افراد یکدیگر را بهتر بشناسند. افراد برای حضور در محیط کاری که در آن روابط صمیمانه‌ای با همکاران خود دارند، مشتاق‌تر خواهند بود. افراد را برای یک ناهار دسته‌جمعی بیرون از شرکت بفرستید، این امر باعث می‌شود افراد برای شناخت یکدیگر زمان بگذارند. یک تیم ورزشی یا یک لیگ فوتبال دستی بسازید. این امر نه‌تنها سبب همبستگی افراد می‌شود بلکه منجر به ایجاد روحیه همکاری قوی‌تر در افرادی می‌شود که در مواقع غیرکاری هم یک کار تیمی انجام داده‌اند. برای تعطیلات یا بعد از زمان کار تفریحاتی برای کارکنان ایجاد کنید تا منجر به شادی و تجدید قوای آن‌ها شود.

به اين ترتيب ارزيابي مستمر از عملكرد كاركنان يك شركت طي دوران كاري ضروري به نظر مي رسد. منظور از ارزيابي عملكرد، فرآيندي است كه به وسيله آن كار كاركنان در فواصلي معين و به طور رسمي مورد بررسي و سنجش قرار مي گيرد. شناخت كاركنان قوي و اعطاي پاداش به آن‌ها و از اين طريق ايجاد انگيزه براي بهبود عملكرد آنان و ساير كاركنان از جمله علل اصلي ارزيابي عملكرد است. از اطلاعاتي كه در نتيجه ارزيابي عملكرد كاركنان به دست مي‌آيد مي‌توان در برنامه‌ريزي نيروي انساني، كارمنديابي و انتخاب، آموزش و تربيت كاركنان، تعيين مسير شغلي، حقوق و مزايا و شناخت استعدادهاي بالقوه كاركنان استفاده نمود.

 آخرين محرك انگيزه در كاركنان سازمان كه مورد بررسي قرار خواهد گرفت فرآيند آموزش است. هدف از آموزش آن است كه با افزودن به دانش شغلي فرد يا با آموزش مهارت‌ها و تخصص‌هاي به خصوص، رفتار و نگرش او در جهت مطلوب يعني نيل به اهداف سازماني تغيير كند، براي نيل به اهداف، هر سازماني بايد كادري از نيروهاي لايق و كارآمد در اختيار داشته باشد. از اين رو لازم است افرادي كه به استخدام سازمان در مي‌آيند، علاوه بر برخورداري از آموزش رسمي و همگاني، به آموزش تخصصي و حرفه‌اي نيز دست يابند تا دانش فني و مهارت‌هاي لازم را براي انجام شايسته وظايف محوله به دست آورند.